| Gestumblindi hét einn ríkr maðr í Reiðgotalandi. Hann var í óblíðu Heiðreks konungs. Í konungs hirð váru þeir sjau menn, er dæma skyldu öll mál manna þar í landi. Heiðrekr konungr blótaði Frey. Þann gölt, er mestan fekk, skyldi hann gefa Frey. Kölluðu þeir hann svá helgan, at yfir hans burst skyldi sverja um öll stór mál, ok skyldi þeim gelti blóta at sónarblóti. Jólaftan skyldi leiða sónargöltinn í höll fyrir konung, ok lögðu menn þá hendr yfir burst hans ok strengja heit. Heiðrekr konungr strengði þess heit, at engi maðr skyldi svá mikit hafa af gert við hann, ef á vald hans kæmi, at eigi skyldi kost eiga at hafa dóm spekinga hans. Sá skyldi ok friðheilagr vera fyrir honum, ef hann bæri upp gátur þær, er konungr kynni eigi ór at leysa. En er menn freistuðu at bera upp gátur fyrir honum, þá varð engi sú upp borin, er hann réði eigi.
Konungr sendi orð Gestumblinda, at hann kæmi til hans, ok setti honum dag, ella sagðist konungr mundu láta koma til hans. Honum þótti hvárgi góðr kostrinn, því at hann vissi sik vanfæran at skipta orðum við konung. Honum þótti ok sín ván eigi góð, ef hann yrði at hafa dóm spekinganna, því at sakir váru nógar. Veit hann ok, ef konungs menn koma til hans, at þat kostar líf hans. Síðan blótaði hann Óðin ok bað hann fulltings ok hét honum stórum gjöfum.
Eitt kveld kom gestr til Gestumblinda. Hann nefndist Gestumblindi. Þeir váru svá líkir, at hvárgan kenndi fyrir annan. Þeir skiptu klæðum, ok fór bóndi at hirða sik, en allir hugðu þar vera bónda, er gestrinn var. Þessi maðr ferr á konungs fund ok heilsar honum.
Konungr sá við honum ok þagði.
Gestumblindi mælti: "Því em ek hér kominn, herra, at ek vil sættast við yðr."
Konungr spurði: "Viltu hafa dóm spekinga?"
Gestumblindi mælti: "Eru engar fleiri undanlausnir?"
Konungr segir: "Bera máttu upp gátur. Skaltu lauss, ef ek sé eigi."
Gestumblindi svarar: "Lítt em ek þar til færr, en harðr er á annat borð."
Konungr mælti: "Viltu heldr dóminn?"
"Nei" segir hann, "heldr vil ek bera gáturnar upp."
Konungr mælti: "Þat er ok rétt, en mikit liggr á. Sigrar þú mik, þá skaltu eiga dóttur mína, ok á þér eigi þess at varna. En ólíkr ertu til mikillar speki, en aldri varð þat enn, at ek sá eigi gátur þær, er fyrir mik váru upp bornar."
Var síðan stóll settr undir Gestumblinda, ok hugðu menn gott til at heyra þar vitrlig orð.
Þá mælti Gestumblindi:
1.
"Hafa ek þat vilda,
er ek hafða í gær,
vittu, hvat þat var:
lýða lemill,
orða tefill
ok orða upphefill.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Fái honum mungát. Þat lemr margra manna vit. Sumir verða margmæltir þar af, en sumum vefst tungubragð."
Gestumblindi mælti:
2.
"Heiman ek fór,
heiman ek för gerðak,
sá ek á veg vega,
vegr var undir
ok vegr yfir
ok vegr á alla vega.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þar fórtu yfir brú, ok var árvegrinn undir henni, en fuglar flugu yfir höfði þér ok tveim megin þín; þat var þeira vegr; þú sátt lax í ánni, ok var þat hans vegr."
Gestumblindi mælti:
3.
"Hvat er þat drykkja,
er ek drakk í gær,
var-at þat vín né vatn,
mjöðr né mungát
né matar ekki,
þó gekk ek þorstalauss þaðan?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu?"
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þar lagðist þú í forsælu ok kældir varir þínar á dögg. En ef þú ert sá Gestumblindi, sem ek ætlaða, þá ertu vitrari en ek hugða, því at ek hefi spurt orð þín óvitrlig, en gerast nú á leið spaklig."
"Þat er ván, at mik þrjóti brátt," segir Gestumblindi, "en þó vilda ek enn, at þér hlýddið:
4.
Hverr er sá inn hvelli,
er gengr harðar götur
ok hefir hann þær fyrr of farit,
mjök fast kyssir
ok hefir munna tvá
ok á gulli einu gengr?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er gullsmiðs hamarr, sem gull er með slegit. Hann kveðr hátt við, er hann á harðan steðja, ok þat er hans gata."
Gestumblindi mælti:
5.
"Hverr er sá inn mikli,
er ferr mold yfir,
svelgr hann vötn ok veisur,
glygg hann óask,
en guma eigi
ok yrkir á sól til saka?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er myrkvi. Fyrir honum sér eigi sól, en hann hverfr þegar, er vindr kemr, ok megu menn ekki at honum gera; hann drepr skini sólar. En vélasamliga berr þú upp slíkar gátur ok vanmæli, hverr sem þú ert."
Gestumblindi mælti:
6.
"Hverr er sá inn mikli,
er mörgu ræðr
ok horfir til heljar hálfr,
öldum bergr,
en við jörð sakask,
ef hann hefir sér vel traustan vin?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er akkeri með digrum ok sterkum streng. Þat ræðr mörgu skipi. Þat hrífr öðrum fleini í jörð, ok horfir sá til heljar; hann bergr mörgum manni. En mjök undrast ek orðfimi þína ok vitrleik."
Gestumblindi mælti: "Ek em nú ok náliga þrotinn at gátum, en frekr er hverr til fjörsins.
7.
Hverr byggir há fjöll,
hverr fellr í djúpa dali,
hverr andalauss lifir,
hverr æva þegir?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Hrafn byggir jafnan á hám fjöllum, en dögg fellr jafnan í djúpa dali, fiskr lifir andalauss, en þjótandi foss þegir aldrigi."
"Vandast mun nú," segir Gestumblindi, "ok veitk-a ek nú, hvat fyrir verðr.
8.
Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum;
höfði sínu
vísar heljar til,
en fótum til sólar snýr?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er laukr. Höfuð hans horfir í jörð, en blöðin í loft."
Gestumblindi mælti:
9.
"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
ókyrrir tveir
andalausir
sára lauk suðu?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Smiðbelgir eru þat. Þeir hafa vind, en engan anda."
Gestumblindi mælti:
10.
"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
hvítir fljúgendr
hellu ljósta,
en svartir í sand grafask?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Smækkast nú gáturnar, en þat er hagl ok regn, því at hagli lýstr á stræti, en regns dropar sökkva í sand ok sækja í jörð."
Gestumblindi mælti:
11.
"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
svartan gölt
ek sá í sauri vaða,
ok reis-at honum burst á baki?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er tordýfill, ok er nú margt til tínt, er tordýflar eru ríkra manna spurningar."
Gestumblindi svarar: "Frest eru böls bezt, en margr maðr vill at meira leita, ok sést því sumum yfir. Sé ek nú ok, at allra útfæra verðr at leita.
12.
Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
tíu hefr tungur,
tuttugu augu,
fjóra tigu fóta,
ferr hart sú vættr?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þar sáttu sú, ok váru í henni níu grísir." Lét þá konungr drepa súna, ok váru í henni níu grísir, sem Gestumblindi hafði sagt.
Þá mælti konungr: "Eigi veit ek nú, nema vitrir eigi nú hlut í, ok eigi veit ek, hvat manna þú ert."
Gestumblindi svarar: "Slíkr em ek sem þú mátt sjá, ok vilda ek gjarnan þiggja líf mitt ok vera lauss af þessum þrautum."
Konungr svarar: "Upp skaltu bera gátur, þar til er þik þrýtr ella mik at ráða."
Gestumblindi mælti:
13.
"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
ofarliga flýgr,
almhljóð gellr,
harðar eru, hilmir?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Ör er þat," segir konungr.
Gestumblindi mælti:
14.
"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
fætr hefir átta,
en fjögur augu,
berr þat ofar kné en kvið?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
Konungr mælti: "Er nú bæði, at þú hefir hattin síðan, enda sér þú niðr undan fleira en flestir menn aðrir, er þú hugsar hvert skrípi jarðarinnar. En þat er köngurváfa."
Gestumblindi mælti:
15.
"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
lýðum lýsir,
en logi gleypir,
ok keppask um þat vargar ávallt?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er sól. Hon lýsir lönd öll ok skínn yfir alla menn, en Skalli ok Hatti heita vargar, þat eru úlfar, en annarr þeira ferr fyrir, en annarr eftir sólu."
Gestumblindi mælti:
16.
"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum:
horni harðara,
hrafni svartara,
skafti réttara,
skjalli hvítara?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þú sátt hrafntinnu, ok skein á sólar geisli, er lá í einu húsi. Eða kanntu ekki á annan veg gátur upp at bera en hafa it sama upphaf at, þar sem mér virðist þú fróðr maðr?"
Þá mælti Gestumblindi:
17.
"Báru brúðir
bleikhaddaðar,
ambáttir tvær,
öl til skemmu;
var-a þat höndum horfit
né hamri klappat;
þó er fyrir eyjar útan
örðigr, sá er ker gerði.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat eru æðar tvær, þær er eggjum verpa. Eggin eru eigi ger með hamri eða höndum, en þjónustumeyjar báru ölit í eggskurninni."
Gestumblindi mælti: "Liðar verðr sá at leita, er lítit sax hefir ok mjök er fáfróðr, ok vilda ek enn tala fleira, eða
18.
Hverjar eru þær rýgjar
á reginfjalli,
elr við kván kona,
mær við meyju
mög of getr,
ok eigu-t þær varðir vera?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat eru fjallhvannir tvær saman, ok rennr upp hvannkálfr í millum þeira."
Gestumblindi mælti:
19.
"Hverjar eru þær snótir,
er um sinn dróttin
vápnlausar vega,
inar jörpu hlífa
um alla daga,
en inar fegri frýja?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er hneftafl. Töflur drepast vápnlausar um hnefann, ok fylgja honum inar rauðu."
20.
"Hverjar eru þær leikur,
er líða lönd yfir
at forvitni föður,
hvítan skjöld
þær á vetrum bera,
en svartan um sumar?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Þat eru rjúpur. Þær eru hvítar um vetr, en svartar um sumar."
Gestumblindi mælti:
21.
"Hverjar eru þær snótir,
er ganga syrgjandi
at forvitni föður,
hadda bleika hafa þær
inar hvítföldnu
ok eigu í vindi at vaxa?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat eru bylgjur, er heita Ægismeyjar."
Gestumblindi mælti:
22.
"Hverjar eru þær meyjar,
er ganga margar saman
at forvitni föður,
mörgum hafa manni
þær at meini komit
ok eigu-t þær varðir vera?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
en þetta eru bárur sem áðan."
Gestumblindi mælti:
23.
"Hverjar eru þær brúðir,
er ganga brimserkjum í
ok eigu eftir firði för,
harðan beð hafa þær
inar hvítföldnu
ok leika í logni fátt?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat eru enn Ægis meyjar, ok förlast þér nú mjök framburðurinn, ok muntu nú vilja þola dóm spekinga."
Gestumblindi segir: "Tregr em ek þess, en þó væntir mik, at þar komi nú skjótt.
24.
Fara ek sá
foldar moldbúa,
á sat nár á nái,
blindr reið blindum
brimreiðar til,
jór er andar vanr.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þar komtu at á einni, ok rak ísjaka eftir ánni, ok lá þar dauðr hestr ok á hestinum einn dauðr ormr, ok bar þar blindr blindan, er þeir váru þrír saman."
Gestumblindi mælti:
25.
"Hvat er þat dýra,
er drepr fé manna
ok er járni kringt útan,
horn hefir átta,
en höfuð ekki
ok rennr, sem renna má?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er húnn í hneftafli; hann heitir sem björn; hann rennr, þegar honum er kastat."
Gestumblindi mælti:
26.
"Hvat er þat dýra,
er Dönum hlífir,
berr blóðugt bak,
en bergr firum,
geirum mætir,
gefr líf sumum,
leggr við lófa
lík sitt gumi?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er skjöldr; hann bergr mörgum; hann berr oft blóðugt bak."
Gestumblindi mælti:
27.
"Mjök varp forðum
nösgás vaxin,
barngjörn sú er bar
bútimbr saman,
hlífðu henni
hálms bitskálmir,
þó lá drykkjar
drynhraun yfir.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þar lá önd á eggjum millum nautskjálka, er þú hálms bitskálmir kallar, en drynhraun hausinn, en bútimbr hreiðrit."
28.
"Fjórir ganga,
fjórir hanga,
tveir veg vísa,
tveir hundum varða,
einn eftir drallar
ok oftast óhreinn.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er kýr; hon hefir fjóra fætr ok fjóra spena, tvau horn ok tvau augu, en halinn drallar eftir."
Gestumblindi mælti:
29.
"Hverr er sá inn eini,
er sefr í öskugrúa
ok er af grjóti einu gerr,
föður né móður
á-at sá inn fárgjarni,
þar mun hann sinn aldr ala?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er fólginn eldr á arni, er drepinn er við tinnu."
Gestumblindi mælti:
30.
"Hest sá ek standa,
hýddi meri,
dúði dindil,
drap hlaun und kvið,
ór skal draga
ok gjöfta at góða stund.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
Þá svarar konungr: "Þessa gátu skulu ráða hirðmenn mínir."
Þeir gátu margs til ok eigi fagrs mjök.
Þá mælti konungr, sem hann sá, at þeir gerðu ekki at: "Hest þann kallar þú línvef, en skeið meri hans, er upp ok ofan skal hrista vefinn."
Gestumblindi mælti:
31.
"Hverir eru þeir þegnar,
er ríða þingi at
ok eru sextán saman,
lýði sína
senda þeir lönd yfir
at byggja bólstaði.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er tafl Ítreks konungs."
Gestumblindi mælti:
32.
"Sá ek á sumri
sólbjörgum í
verðung vaka
vilgi teita,
drukku jarlar
öl þegjandi,
en æpanda
ölker stóð.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat er grísa sýr; þá er grísir sjúga hana, þá hrínn hon, er þeir þegja. En eigi veit ek, hverr manna þú ert, er þvílíka hluti gerir svá mjúkliga af litlum efnum." Ok nú biðr konungr í hljóði, at byrgja skal hallardyrnar.
Gestumblindi mælti:
33.
"Meyjar ek sá
moldu líkar,
váru þeim at beðjum björg,
svartar ok sámar
í sólviðri,
en þess at fegri er færa of sér.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þat eru glæður fölnaðar á arni."
Gestumblindi mælti:
34.
"Sat ek á segli,
sá ek dauða menn
blóðugt hold bera
í börk viðar.
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
"Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Þar saztu á vegg, sáttu val fljúga ok bar æði í klóm sér."
Gestumblindi mælti:
35.
"Hverir eru þeir tveir,
er tíu hafa fætr,
augu þrjú
ok einn hala?
Heiðrekr konungr,
hygg þú at gátu."
Góð er gáta þín,
Gestumblindi,
getit er þeirar:
Margs freistar þú nú, er þú finnr þau rök til framburðar við mik, er forðum váru. Þat er þá er Óðinn reið hestinum Sleipni. Hann hafði átta fætr, en Óðinn tvá, en þeir höfðu þrjú augu, Sleipnir tvau, en Óðinn eitt."
Gestumblindi mælti:
36.
"Segðu þat þá hinzt,
[ef þú, Heiðrekr, ert
hverjum vitrari vísa]:
Hvat mælti Óðinn
í eyra Baldri,
áðr hann var á bál hafðr?"
Konungr svarar:
37.
"Undr ok argskap
ok alla bleyði,
[vænti ek verit hafa,
en orð þau, er mæltir,
einn þú veizt],
ill vættr ok örm."
Konungr brá þá Tyrfingi ok hjó til Gestumblinda, en hann brást í vals líki ok fló út gegnum hallarglugg einn. En sverðit kom á vélit valsins, ok er hann því vélstuttr jafnan síðan, svá sem heiðnir menn trúa. Ok var nú Óðinn honum reiðr orðinn, síðan hann hjó til hans, ok á þeiri nótt var konungr drepinn. |
|
